Een grijze muis met een staartje

Vlees noch vis, of een grijze muis, daar was het weerjaar 2015 lange tijd goed mee te omschrijven. Natuurlijk kon het na het recordwarme jaar 2014 niet feest blijven, maar 2015 viel vooral op door de vele zware stormen en niet door de hoge temperaturen, ondanks de hittegolf in juli.

Maximum-, minimum- en gemiddelde temperaturen per dag in 2015 en langjarig gemiddelde. Bron: KNMI.

Na een redelijk zachte januarimaand kwam het voorjaar maar niet echt op gang. Na een korte opleving in juni begon juli met een heuse hittegolf. Augustus was een prima zomermaand met aangename temperaturen, maar toen september op de kalender verscheen, was het uit met de pret. In de herfstmaand kwamen de temperaturen eigenlijk nooit meer boven de 20 graden. Oktober verliep ook nog vrij koel, maar begin november kwam de omslag. De maand begon benauwd met minimumtemperaturen die dik in de dubbele cijfers bleven steken. Na een dipje aan het eind van de maand deed december er nog een schepje bovenop. De maand verliep vorstvrij en met 9,6 °C ook recordwarm (het vorige record stond op 7,3 °C). Daarmee is de zachtste decembermaand vanaf nu dus zachter dan de zachtste maartmaand (dat record staat met slechts 8,8 °C ook niet bepaald scherp; februari doet het met 7,6 °C nauwelijks minder, terwijl april al twee keer 13,1 °C heeft laten noteren) en dat is natuurlijk bijzonder. In de grafiek van het warmteoverschot komt deze zachte periode aan het eind van het jaar ook mooi uit:

Warmteoverschot van 2015. November en december verliepen veel warmer dan normaal.

Tot begin november verliep 2015 nog een fractie koeler dan normaal, maar daarna ging de turbo erop en kwam het warmteoverschot op 268 °C uit, ofwel 0,74 °C per dag, zodat 2015 alsnog in de top 10 van warmste jaren de boeken ingaat.

Winter

We zitten nu midden in de winter, een winter die dankzij de bijdrage van december hoogstwaarschijnlijk zacht zal verlopen. Helemaal toevallig is dat niet, want de afgelopen herfst vertoonde een temperatuursverloop dat bij een zachte winter hoort. Hoewel het weer zijn geheimen niet zomaar prijsgeeft, lijken er wel patronen te zitten in het temperatuursverloop van de herfst en de temperatuur van de daaropvolgende winter, wat natuurlijk komt door de circulatiepatronen in de atmosfeer (en dus er koele poollucht of zachte zeelucht over ons land geblazen wordt).

Door de klimaatsverandering en de eigenschap dat het weerbeeld vaak lange tijd ongeveer hetzelfde blijft, zou je verwachten dat een zachte winter op een zachte herfst volgt. Dat is niet zo: gemiddeld was de herfst juist een fractie koeler als er een zachte winter (warmer dan de gemiddelde wintertemperatuur van 2,75 °C) op volgde dan wanneer er een koude winter op volgde.* Interessanter zijn de verschillen in het temperatuursverloop tussen de herfsten die door warme (rood) of koude winters (blauw) werden gevolgd.

Temperatuursverloop van september t/m november voor warme en koude winter.

Beide lijnen laten natuurlijk ongeveer hetzelfde verloop zien, dus is het misschien interessanter om naar het verschil te kijken:

Verschil tussen de herfsttemperatuur voor warme en koude winters.

Opmerkelijk genoeg hebben de zachte winters vaak koele periodes in de eerste helft van oktober. Begin november is het daarentegen vaak wel zacht, maar eind november volgt dan vaak weer een koude periode. Dit kan natuurlijk allemaal slechts toeval zijn, maar ik sluit niet uit dat er daadwerkelijk complexe atmosferische processen zijn die voor afwisselend koude en warme periodes zorgen.

De herfst van 2015 lijkt redelijk aan het hiervoor genoemde patroon te hebben voldaan: op 11 oktober begon een gemeen koude periode. Begin november was warm en eind november was een stuk koeler. Kortom: de voortekenen voor een zachte winter waren al aanwezig. Vervolgens heeft december deze verwachtingen al meteen enorm overtroffen, zodat de grijze muis alsnog een staartje kreeg.

* Gebaseerd op data van 1901 t/m 2014.